Gebelik istenmediği zamanlarda korunmasız olarak cinsel ilişkiye girildikten sonra kullanıldığında gebelik durumunu engelleme konusunda etkilidir. Ertesi gün hapının, gebelik ihtimali söz konusu olan ilişki sonrasında ne kadar çabuk alınırsa o kadar etkilidir. Ertesi gün hapı nedir? Ne zaman kullanılır?
Ertesi gün hapı nasıl kullanılır?
Bir acil kontrasepsiyon ilacı olan ertesi gün hapı, yüksek miktarda sentetik progesteron hormonu veya progesteronun etkisini göstermek adına uyardığı reseptörlerini bloke etme özelliği gösteren maddeleri içerir. İlaç içeriğinde yer alan yüksek düzeyde progesteron hormonu, kadın yumurtasının erkek üreme hücresi sperm tarafından döllenme ihtimalini azaltmasının yanı sıra, döllenen yumurtanın da uterusa (rahim içine) tutunmasını engelleyerek, gebelik oluşumunu engeller.
Doğum kontrol ilaçlarının aksine ertesi gün hapı, düzenli kullanım gerektirmez ve gebelik istenmeyen ilişki sonrasında bir ya da iki doz olarak alınır. Bu yüzden bir doğum kontrol yöntemi olarak algılanmaması gereken ertesi gün hapı, korunmasız cinsel ilişki, kondom yırtılması gibi beklenmedik durumlarda kullanılmalıdır. Cinsel ilişki sonrasında gebeliği engelleme şansı, ilacın ne kadar erken kullanıldığıyla da bağlantılı olan doğum kontrol hapları, ilişki sonrası 5. günde alındığında etki etmeyebilir.
Ertesi gün hapı, korunmasız ilişki sonrasındaki ilk 24 saatte alındığında, planlanmamış gebelik oluşumlarının yaklaşık olarak %98''ini engeller. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların bulaşmasını önleme konusunda ise hiçbir koruyucu etkisi bulunmayan ertesi gün haplarının yalnızca beklenmedik durumlarda gebeliği önlemek amacıyla kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Ertesi gün hapı nasıl kullanılır sorusunu yanıtlamadan önce ertesi gün hapı nedir bunu iyi anlamak gerekir.
Ertesi gün hapı nedir?
Ertesi gün hapı, eczanelerde reçetesiz olarak satılan yüksek progesteron hormonu içerikli bir ilaçtır. Gebeliğin planlanmadığı zamanlarda korunmasız olarak cinsel ilişkiye girilmesinin ardından kullanıldığında gebelik oluşumunu engelleme konusunda etkilidir. Ertesi gün hapının, isminden dolayı cinsel ilişkiden sonraki gün kullanılması gerektiği sanılsa da, gebelik ihtimali söz konusu olan ilişki sonrasında ne kadar çabuk alınırsa o kadar etkilidir. İlişki sonrası ilk 12 saat içinde alındığında olası gebeliği engelleme ihtimali %90 civarındayken, ikinci gün alındığında bu oran %75''e geriler. 5. günün sonunda ise etki etmeyeceği kabul edilir.
Acil kontrasepsiyon (korunma) yöntemi olarak düşünülmesi gereken bu ilaçlar, gebeliği kesin olarak engellemediği için doğum kontrol yöntemi olarak kabul görmez. Ertesi gün hapı, doğum kontrol yöntemlerinden hiçbirinin uygulanmadığı durumlarda yalnızca cinsel ilişki sonrasında geçici olarak, âdet döngüsünün herhangi bir zamanında kullanılabilir. Âdet dönemi içinde gebelik ihtimalinin en yüksek olduğu ovulasyon ya da farklı bir deyişle yumurtlama döneminde bile alındığında, içeriğindeki yüksek progesteron hormonu yumurtanın sperm tarafından döllenmesini güçleştirir. Yumurta, ilaç alınana kadar döllenmiş olsa dahi döllenen yumurta, rahme tutunamaz. Böylece gebelik oluşumu engellenmiş olur. Bir doğum kontrol yöntemi olmayan ancak korunmasız ilişki sonrasında gebelik oluşumunu yüksek oranda engelleyen ertesi gün hapının kullanımı, korunmanın unutulduğu ve kondom yırtılması gibi beklenmedik durumlarla sınırlandırılmalıdır.
Levonorgestrel ve ulipristal, ertesi gün haplarının içeriğindeki temel etken maddelerdir. Bu iki ayrı etken maddeli ilaçlar farklı mekanizmalar üzerinden etki göstererek korunmasız ilişki sonrasında gebeliğin oluşumunu önlemede kullanılabilir. Levonorgestrel acil kontrasepsiyon uygulamaların Dünya Sağlık Örgütü tarafından gebeliğin önlenmesi adına kullanımı onaylanmış bir ilaçtır. Bu etken madde sentetik bir progesteron hormonu türevidir ve vücuttaki bu hormonun reseptörlerine bağlanarak etki gösterir. Çeşitli fizyolojik etkileri doğrultusunda ovulasyonu (yumurtlamayı) ve hali hazırda salgılanmış olan yumurtanın döllenmesini veya çatlamasını engelleme sureti ile etki gösterir.
Ulipristal ise progesteron reseptörlerine bağlanarak bu hormonun aktivitesini düzenleyici etki gösteren etken maddedir. Genel olarak rahim içi leiomyomatosis gibi oluşumların tedavisinde kullanılan bu etken maddeli ilaçlar, yumurtlamaya ve rahim içi dokuya yaptıkları etki nedeniyle acil kontrasepsiyon ilacı (ertesi gün hapı) olarak da kullanılabilir. Ulipristal içeren acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımını takiben ilk 5 gün içerisinde progestin içeren başka bir doğum kontrol ilacının kullanılması önerilmez. Bu ilaçlar ulipristal etken maddeli ilaçlar ile etkileşime geçerek bu ilacın koruyucu özelliğini azaltıcı etki gösterebilir.
Doğum kontrol yöntemi gibi algılanarak düzenli kullanıldığında pek çok yan etkiye yol açabilen ertesi gün hapının uzun süreli kullanılması kesinlikle önerilmez. Eczanelerde tablet hâlinde satılan ilaçların kullanım dozları markalar arasında farklılık gösterebilir. Bazı ilaçlar tek kullanım ile etki ederken bazılarının iki kez ya da iki doz kullanılması gerekebilir. Bu yüzden ilaç alındığında eczacıya danışılmalı ve ilaç prospektüsü mutlaka dikkatle okunmalıdır. Ertesi gün haplarının cinsel hastalıklara karşı koruma sağlamadığı da unutulmamalıdır. Kişinin aktif ve düzenli bir cinsel hayata sahip olması ve gebelik planlamaması durumunda ertesi gün hapı kullanımı yerine doğum kontrol yöntemlerini kullanması önerilir.
Ertesi gün hapı nasıl kullanılır?
Doğum kontrol yöntemlerinin uygulanmadığı zamanlarda, korunmasız ve gebelik ihtimali bulunan cinsel ilişkilerden sonra kullanılması gereken ertesi gün hapı, cinsel ilişkinin ardından ne kadar çabuk alınırsa, gebeliği önlemede o kadar başarılıdır. Sanılanın aksine ertesi gün hapı, cinsel ilişkiden sonraki gün alınmak zorunda değildir. İlişki sonrasında 5. güne kadar alınabilen ilacın gebeliği engelleme şansı ne zaman alındığı ile direkt bağlantılıdır.
İlk 24 saat içinde alınan ilaç, gebeliği önlemede %98 oranında etkili iken bu oran 48. saatte %75''e geriler. Bu yüzden ertesi gün hapı, korunmasız olarak girilen cinsel ilişki sonrasında mümkün olan en kısa sürede oral yoldan alınmalıdır. Eczaneden alınan ilaç, prospektüsü dikkatlice okunduktan sonra, prospektüste belirtildiği dozda kullanılmalıdır. Bunun sebebi ilaç markaları arasında kullanım farklılıkları bulunmasıdır. Bazı ilaçlar ilişki sonrasında tek hap olarak kullanılırken, bazıları iki doz olarak kullanıldığında etkilidir. Etkinlik konusunda dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da acil kontrasepsiyon ilaçlarının diğer bazı ilaç ve bitkisel takviyelerin kullanımı ile etkileşebilmesidir. Özellikle barbitürat veya sarı kantaron kullanımı, ertesi gün haplarının etkinliğini önemli ölçüde azaltabileceği için dikkatli olunması önerilir.
Acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımının sakıncalı olduğu çeşitli durumlar mevcuttur. Daha önce benzer etken maddeli ilaçlara karşı alerji gelişmiş kişilerde, ciddi karaciğer rahatsızlığı bulunan kişilerde, gebelerde ve etkileştiği çeşitli ilaçlar ile birlikte kullanımında karaciğer enzimlerini yükseltici etkisinden dolayı bu ilaçların kullanımı sakıncalı olarak kabul edilir. Levonorgestrel içeren ilaçların emzirme döneminde kullanımı bu etken maddenin süte geçmesi ile sonuçlanabilir. Ancak süte geçme oranının az olması nedeniyle bu etken maddeli ilaçların kullanımı genel olarak güvenli kabul edilir.
Levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının kullanımı için önerilen uygulama en geç ilk 72 saat içerisinde 1,5 miligram oral tablet alınması şeklindedir. Bazı kişilerin diğer çeşitli sağlık problemleri nedeniyle kullandığı ilaçlar levonorgestrelin karaciğerden atılımını artırarak ilacın etkinliğini düşürücü etki yapabilir. Bu kişilerde hekimlerden tarafından gerekli görülmesi halinde alınacak doz 2 katına çıkarılarak 3 miligram olarak uygulanabilir. Rifampisin etken maddeli antibiyotikler, sarı kantaron, karbamazepin veya fenobarbital gibi özellikle nöbet engelleyici etkisi nedeniyle kullanılan ilaçlar, levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının karaciğerden atılımını artıran ilaçlar arasında yer alır.
